Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΤΟΥ - ΧΑΜΕΝΗ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ Γράφει : Βασιλοπούλου Παναγιώτα

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΤΟΥ - ΧΑΜΕΝΗ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ 

Γράφει : Βασιλοπούλου Παναγιώτα 

«Να ΄μουνε κι είντα να ‘ μουνε δρεπάνι που θερίζεις ,

κι ολημερίς να με θωρείς και να με κανακίζεις..»

Τέχνη ; Παράδοση; Ιστορία; Έθιμο ;

Αμέτρητοι τρόποι ζυμώματος , αμέτρητες συνταγές .

Ναι , πρόκειται για την ιστορία του άρτου και τα μυστήρια που κρύβει ανά τους αιώνες όσον αφορά τις αναπάντητες ερωτήσεις, για το πότε , που , και πως , ξεκίνησε η ιστορία του άρτου .

Χαμένη στα βάθη των αιώνων κρύβεται κάπου η ιστορία για τις ρίζες του. Πλειάδα ερευνητών , από λαογραφικές , όπως και γαστρονομικές , έρευνες τους , δεν έχουν καταλήξει ακόμη , για το ποια τελικά , είναι η αληθινή απόδειξη που θα επαληθεύσει την ιστορική του προέλευση.

 1) ΤΟΝ ΑΡΤΟΝ ΗΜΩΝ ΤΟΝ ΕΠΙΣΟΥΣΙΟΝ , ΑΛΛΑ ΕΠΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΤΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΤΟ ;

Το πιο σίγουρο , είναι πως οι συνταγές για το ψωμί , τα παράγωγα του: όπως γλυκίσματα άρτου , παραδοσιακές συνταγές , αναφορικά , οι λαγάνες , το εφτάζυμο , το ψωμί με σίκαλη , το λαδόψωμο , τα πλουμισμένα Κρητικά ψωμιά , τα ψωμιά της μοίρας, τα ψωμιά του αρραβώνα και του γάμου , η τέχνη της διακόσμησης τους και οι έννοιες του συμβολισμού του στολίσματος , ερμηνεύονται και έχουν βάση , στη κάθε κατηγορία που αναφέρω , θα εξηγήσω τις ρίζες των εθίμων , που κατατάσσουν τοπογραφικά , πρώτη την Κρήτη , όχι για τις ρίζες του άρτου, μα για την τέχνη της και τις συνταγές της , όπως και τα μυστικά, όσον αφορά την παράδοση της . Μετέπειτα ακολουθεί , η Σμύρνη , η Μακεδονία και η Κύπρος ,ως επικρατέστερες για τις παραδοσιακές συνταγές τους .

Για ακόμα μία φορά θα χρησιμοποιήσω φράση του Καζαντζάκη: σε στίχους του για την αξία του άρτου:

«- Άιντε λιγνέ Ψαρή κι Αστέρω μου , το χώμα ξεκλειδώστε ,

μικρό- μικρό ΄ναι το χωράφι μου ,

μα θα το σπείρω στάρι όλοι να φάμε να χορτάσουμε και ζευτικά κι ανθρώποι…..

Αναφέρει επίσης στην Οδύσσεια , ο Καζαντζάκης , μια συγκλονιστική φράση για τον άρτο :

« Σκύβω στη γης και σαν ψωμί φιλώ το μυρισμένο χώμα …»

Ο Άρτος υμνήθηκε με σεβασμό , από τις πιο μεγάλες προσωπικότητες της λογοτεχνίας , όπως και από τον απλό λαό μας . Φράσεις όπως , «Για Ένα Κομμάτι ψωμί» , « μαζί φάγαμε ψωμί κι αλάτι» « Ο λόγος σου με χόρτασε και το ψωμί σου φάτο» , ό όρκος που δίνουμε : « Μα στο ψωμί που τρώγω» , ή η φράση « Βγάζω το ψωμί μου» ,είναι φράσεις που χρησιμοποιούνται από τη λαϊκή τάξη της εργατιάς , την τάξη του μεροκάματου και το μόχθου.

2) ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ ΟΙ ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΤΟΥ ;

Ένα μυστήριο πλανάται , που γοητεύει πολλές φορές , στο μεγάλο και κύριο ερώτημα που τίθεται , για το ποιες είναι οι ρίζες στην τέχνη της αρτοποιίας . Τις παραδόσεις τις λαογραφικές τις γνωρίζουμε , την ιστορία της αρτοποιίας όμως όχι. Στο συγκεκριμένο θέμα θέτονται πολλά ερωτήματα που δεν βρίσκουν μια επιστημονική εμπεριστατωμένη εκδοχή και δεν συναινούν να συνδεθεί το πάζλ της προέλευσης του .

Σκόρπια τα κομμάτια και σκόρπιες και οι εκδοχές . Το βέβαιο είναι πως ανά την οικουμένη , το πιο κοινό σημείο του πολιτισμού των λαών. είναι το ψωμί . Το ψωμί της ανθρωπότητας θα λέγαμε.

Μερικοί Έλληνες ερευνητές , και Ελληνικά ερευνητικά κέντρα Λαογραφίας , μετά το 1970 , θέλησαν να περισώσουν αξιοσημείωτες, επιστημονικές πλέον αποδείξεις , για τις πολιτισμικές και ιστορικές έγκυρες πηγές της προέλευσης του άρτου . Οι επιστήμονες βρίσκονται σε σύγχυση , διότι στοιχεία πιστοποιούν και στοιχεία αναιρούν , με αποτέλεσμα να μην στοιχειοθετείται μια ακριβής, εμπεριστατωμένη ιεραρχία της ιστορίας του άρτου .

3) ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΙΟ ΠΙΘΑΝΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΆΡΤΟΥ;

Πολλές είναι οι εκδοχές για την ιστορία του . Όλες μαζί όμως δεν συνθέτουν μια τεκμηριωμένη απάντηση με σαφήνεια . Μια εκδοχή που υπάρχει ως πιο επικρατέστερη είναι πως η μητήρ του σίτου είναι η Θεά Δήμητρα . Ετυμολογικά η Θεά Δήμητρα είναι η γη, Δη – Μήτηρ λοιπόν . Με μια σύντομη περιγραφή να αναφέρω το μύθο που συνδέει ως επικρατέστερη , μία , από τις εκδοχές , όπου φανερώνει , πως η Θεά Δήμητρα είναι η Θεά που χαρίζει στην γη τους καρπούς της , εξ ΄ ου κι ονομάστηκαν Δημητριακά.

Ο μύθος αναφέρετε στην ερμηνεία του μαγικού κύκλου της φύσης. Ο Δίας επειδή η Δήμητρα αδιαφορούσε για τους άντρες , θέλησε και πόθησε να την κατακτήσει. Μεταμορφώθηκε το λοιπόν σε ταύρο και σαγήνευσε τη Δήμητρα όπου έμεινε έγκυος και γέννησε την Περσεφόνη.

Ο Πλούτωνας , ο Θεός του Άδη, ερωτεύτηκε την όμορφη Περσεφόνη, και την έκλεψε με ένα άρμα από τον Πάνω Κόσμο .

Το κλάμα της Περσεφόνης το άκουσε η μητέρα της η Θεά Δήμητρα , μα δεν ήξερε από πού προερχόταν. Η Εκάτη της φανέρωσε το μυστικό , την ένατη μέρα . Η Θεά Δήμητρα , θύμωσε τόσο πολύ με το Δία που το γνώριζε, και δεν έκανε τίποτα για να αποτρέψει την κλοπή της κόρης τους. Για να εκδικηθεί το Δία και όλους τους Θεούς , άρχισε να ξεραίνει τη γη. Απομονώθηκε στο ναό της στην Ελευσίνα , και η γη σταμάτησε να καρποφορεί , τα χωράφια ήταν άγονα πια και κόντεψαν από την πείνα να πεθάνουν οι άνθρωποι και τα ζώα.

Η λύση δόθηκε τελικά , από τους Θεούς που συμφώνησαν να μένει η Περσεφόνη οχτώ μήνες το χρόνο πάνω στη γη και τους υπόλοιπους τέσσερεις με τον Πλούτωνα στον Κάτω Κόσμο.

Οι κλιματολογικές αλλαγές στη φύση , ταιριάζουν απόλυτα με το μύθο όπου στην Ελλάδα η καλλιέργεια συνδέεται με τους μήνες που η Περσεφόνη όσο είναι στον Κάτω Κόσμο η γη παραμένει ξερή και όσο είναι στον Πάνω Κόσμο σύμφωνα πάντα με το μύθο, η γη είναι γόνιμη και όλη η φύση δίνει καρπούς .

4) ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΙΟ ΚΥΡΙΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ , ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΟΝ ΑΡΤΟ;

Θα αναφέρω μια ακόμη φράση για το ψωμί από το Νίκο Καζαντζάκη, διότι το καθημερινό ψωμί έχει μεγάλη αξία:

« Χωρίς ψωμί πεθαίνει κι η ψυχή , σάρκα κι αυτή σα ΄να ταν ..»

Πρώτο είναι πάντα το καθημερινό ψωμί , με το οποίο ο φτωχόκοσμος διατρεφόταν και διατρέφεται , « το ψωμί του λαού» δηλαδή. «Ο Άρτος του γάμου» είναι μια λαϊκή ακόμα ιστορική παράδοση και υπήρχε πάντα στις γαμήλιες τελετές , κι αυτό γιατί ο κύκλος της ζωής ταιριάζει άμεσα με τον κύκλο της φύσης.

«Ο άρτος των αρραβώνων» , δίνει την έννοια της χαράς , της ομορφιάς της ζωής και απεικονίζει την επιθυμία να είναι το ζευγάρι ενωμένο στο κύκλο της ζωής, για το λόγο αυτό έχει σχήμα σαν μεγάλη κουλούρα , κι είναι φτιαγμένο μόνο από αλεύρι και ζάχαρη , γιατί τα υλικά αυτά αντιπροσωπεύουν την λαχτάρα για μια γλυκιά ζωή ανάμεσα στο ζευγάρι και τη συνένωση του .

« Ο Άρτος της μοίρας» , σύμφωνα με τις λαϊκές παραδόσεις , αμέσως μετά τη γέννηση μας , οι μοίρες θα έρθουν πάνω από το νεογέννητο να το « μοιρώσουν». Για να είναι λοιπόν απλόχερες με το βρέφος φτιάχνεται αυτός ο συμβολικός άρτος .

Αυτές είναι από τις βασικές παραδοσιακά λαογραφικές ιστορίες για τον « Άρτο» .

5: ΚΛΕΙΝΟΝΤΑΣ ΕΔΩ ΜΙΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ ΝΑ ΣΑΣ ΚΑΝΩ , ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΣΕΣ ΑΚΟΜΑ ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΣΥΝΑΝΤΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΠΟΥ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΘΟΥΝ ;

Παραδόσεις που σχετίζονται με τον άρτο , με ένα σωρό σημαντικές μαρτυρίες και έννοιες , από την κάθε γωνιά της Ελλάδος είναι πάμπολλες . Από την αρχαιότητα έως και σήμερα οι ονομασίες που διασώθηκαν για τον κάθε άρτο , έχουν ως προέλευση, από το πώς ψηνόταν , από το σχέδιο που του έδιναν , από τα υλικά τους, και για τους λόγους που τα ζύμωναν.

Ο Εσχαρίτης : πήρε την ονομασία του επειδή ψηνόταν σε σχάρα.

Ο Κριβανίτης : ψηνόταν σε κρίβανο ,δηλαδή σε ειδικό κινητό πήλινο φούρνο.

Το βέβαιο είναι ένα, κλείνοντας κάπου εδώ τη μελέτη μου για την «Ιστορία του άρτου» , ο Άρτος ήταν , είναι και θα είναι η πιο πλούσια πηγή στη διατροφή μας , από αρχαιοτάτων χρόνων έως και σήμερα !

 

ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ : ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ